19 sierpnia 2021 r. prezydent podpisał nowelizację ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Z licznymi wyjątkami, nowe przepisy weszły w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Nowelizacja wprowadza liczne zmiany w obecnym systemie ubezpieczeń społecznych, dotyczące przede wszystkim zwolnień lekarskich i zasiłków chorobowych, które mają wejść w życie z dniem 1 stycznia 2022 r. Choć celem jest zapewnienie współmierności przychodów i kosztów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w ocenie części ekspertów z tak gruntownymi zmianami warto było wstrzymać się do czasu unormowania się sytuacji epidemiologicznej.
Krótsze zwolnienia chorobowe
Kluczowa zmiana w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa dotyczy długości okresu przysługiwania zasiłku chorobowego. Tak jak dotąd będzie go można pobierać przez 182 dni w roku, jednakże aby odnowić prawo do zasiłku chorobowego w powyższym wymiarze, konieczny będzie 60-dniowy okres nieprzerwanej pracy, chyba, że choroba po powrocie do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.
W obecnym stanie prawnym w przypadku pracownika przebywającego do 182 dni w danym roku na zwolnieniu chorobowym, wystarczy powrót do pracy na jeden dzień, by pracownik mógł dalej korzystać z zasiłku chorobowego.
Skrócony zostanie czas pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego. Będzie on przysługiwał przez okres 91 dni, a więc o połowę krócej niż obecnie. Bez zmian pozostaje 270-dniowy czas niezdolności do pracy w czasie ciąży i w przypadku gruźlic, w trakcie których przysługuje pracownikowi zasiłek, również po ustaniu tytułu do ubezpieczenia.
Emerytury czerwcowe
Nowela rozstrzyga problem tak zwanych emerytur czerwcowych, Dotychczas osobom składającym wniosek o emeryturę w czerwcu nie przysługiwały waloryzacje kwartalne, co powodowało zaniżenie świadczeń nawet o 12%.
Wysokość emerytur, o które wnioskowano w czerwcu 2021 r. oraz przyznanych w tym miesiącu z urzędu (osobom uprawnionym do renty, które ukończyły wiek emerytalny), a także rent rodzinnych po osobach zmarłych po 31 maja 2021 r. ZUS obliczy ponownie, według korzystniejszych dla emerytów i rencistów zasad.
Inne zmiany
Ustawa zawiera również zmiany polegające m.in. na:
- na przyznaniu prawa do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego osobie, której umowa o pracę wygasła w wyniku śmierci pracodawcy;
- ujednolicenie zasad ubezpieczenia społecznego wspólników jednoosobowych spółek z o.o., spółki jawnej, partnerskiej i komandytowej;
- nowe zasady powoływania Rady Nadzorczej ZUS;
- i likwidację funduszu rezerwowego.
W uchwalonym projekcie nie znalazły się natomiast propozycje ZUSu dotyczące wprowadzenia okresu wyczekiwania dotyczącego zasiłków macierzyńskich i opiekuńczych. Z informacji udzielanych przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej wynika, iż resort nie pracuje obecnie nad nowelizacją ustawy w tym zakresie.
Czy nowelizacja zapewni współmierność przychodów i kosztów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych?
Nowelizacja wpisuje się we wdrażany przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej proces porządkowania systemu ubezpieczeń społecznych. Ma ona przyczynić się do zapewnienia współmierności przychodów i kosztów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W ostatnim czasie odnotowano bowiem znaczący wzrost wydatków państwa na ubezpieczenia chorobowe.
W 2016 r. ZUS przeznaczył ok 10 mld zł na wypłatę zasiłków chorobowych, natomiast w 2020 r. – 14 mld zł. Z badań wynika, że w czasie pandemii Covid-19 ponad dwukrotnie wzrosła liczba nieuzasadnionych zwolnień lekarskich.
Zmiany w zwolnieniach lekarskich z całą pewnością ucieszą pracodawców, którzy od dłuższego czasu postulowali przeprowadzenie reformy uszczelniającej system zwolnień lekarskich. Uchwalona regulacja z pewnością pomoże ukrócić zjawisko nadużywania zwolnień lekarskich przez część pracowników.
Chociaż eksperci dostrzegają potrzebę modernizacji systemu zasiłków, wskazują pewne wady nowelizacji. Walka z nadużywaniem zwolnień lekarskich przez część pracowników nie powinna odbierać prawa do zasiłku chorobowego tym, którzy rzeczywiście go potrzebują. Być może bardziej efektywnym rozwiązaniem byłoby obniżenie kwoty wypłacanego zasiłku, co samo z siebie spowodowałoby zmniejszenie wydatków na zasiłki, a ponadto sprawiłoby, że nadużywanie świadczeń stałoby się dla ubezpieczonych w wielu przypadkach mniej opłacalne finansowo niż powrót do pracy.
Pojawiają się także głosy, iż wzrost wypłacanej łącznej kwoty zasiłków chorobowych jest głównie wynikiem pandemii, zatem z tak gruntownymi reformami resort powinien wstrzymać się do czasu unormowania sytuacji epidemiologicznej.
Uchwalone przepisy w wielu miejscach nie są dostatecznie precyzyjne. Dla przykładu nie jest do końca jasne, czy w przypadku rozwiązania umowy o pracę po wykorzystaniu w danym roku 182 dni zwolnienia chorobowego, ubezpieczonemu przysługuje dodatkowo 91 dni zasiłkowych, czy są one już zawarte w tej puli 182 dni. Czy nowelizacja spełni swoje założenie będzie można ocenić po upływie dłuższego czasu. Polski system ubezpieczeń społecznych nie należy do najbardziej przejrzystych, rzeczywiście wymaga kompleksowych zmian i reform, niemniej nowelizowane przepisy powinny być jasne i przejrzyste, aby nie wprowadzać dodatkowych komplikacji.
Autorki:
Karolina Barałkiewicz-Sokal, Radczyni prawna
Paulina Czaja, LL.M., Aplikantka radcowska
