TSUE w wyroku wydanym 15 kwietnia 2021 roku wskazuje, że kary dotyczące nieprawidłowości w zakresie rozliczania podatku VAT muszą uwzględniać określoną sytuację. Nie można stosować ich w przypadku, gdy niemożliwe jest oszacowanie negatywnych skutków działania i bez weryfikacji intencji podatnika. Sankcje mają bowiem zapobiegać oszustwom oraz przestępstwom podatkowym, nie mogą być zatem wyrazem opresyjnego traktowania przedsiębiorców przez organy państwa.
Sankcja 20% kwoty zaniżenia zobowiązania podatkowego VAT
TSUE wydał 15 kwietnia 2021 roku ważne orzeczenie w sprawie Grupa Warzywna sp. z o.o. przeciwko Dyrektorowi Izby Administracji Skarbowej we Wrocławiu, sygn. C-935/19. Przedmiotem rozstrzygnięcia było ustalenie, czy nałożenie na podatnika dodatkowego zobowiązania podatkowego o wysokości 20% kwoty zaniżenia zobowiązania podatkowego jest zgodne z dyrektywą VAT oraz zasadą proporcjonalności. Sankcja ta wymieniona jest w art. 112b ust. 2 ustawy o VAT. Sąd odsyłający powziął w wątpliwość, czy nakładanie kar przez organy podatkowe automatycznie, bez możliwości oceny skutków naruszenia oraz zamiaru podatnika, jest zgodne z prawem Unii. W opisanym przypadku nie doszło bowiem do uszczuplenia należności podatkowych.
Podatnik nie działał w zamiarze popełnienia oszustwa podatkowego
W przedmiotowej sprawie Grupa Warzywna sp. z o.o. nabyła nieruchomość, określając cenę w kwotach brutto, zawierających VAT. W wyniku przeprowadzonej kontroli podatkowej okazało się, że strony transakcji błędnie zakwalifikowały transakcję jako podlegającą opodatkowaniu, podczas gdy korzystała ona ze zwolnienia z opodatkowania. Wobec braku złożenia przez strony transakcji oświadczeń o zrzeczeniu się zwolnienia z opodatkowania organ w wyniku przeprowadzonej kontroli podatkowej uznał, że podatnik nie był uprawniony do zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w pierwotnie zadeklarowanej wysokości.
W celu skorygowania nieprawidłowości przedsiębiorca złożył korektę deklaracji, jednak organ podatkowy nałożył na niego sankcję o wysokości 20% zaniżenia zobowiązania podatkowego. Sąd odsyłający stwierdził, że kara ta ma charakter opresyjny, a nie prewencyjny, ponieważ w istocie nie uwzględnia ona charakteru i wagi naruszenia, ani też faktu, że Skarb Państwa nie doznał utraty wpływów podatkowych. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika również, że podatnik nie działał w zamiarze popełnienia oszustwa podatkowego.
Kary za przestępstwa a nie za błędy
TSUE w całości przychylił się do stanowiska, że wspomniana powyżej kara jest niezgodna z dyrektywą VAT. Państwa członkowskie mogą nakładać na podatników sankcje za błędy popełnione przy rozliczeniu tego podatku w celu zapewnienia prawidłowego poboru VAT i zapobiegania oszustwom podatkowym. Jednakże dla dokonania oceny, czy sankcja jest zgodna z zasadą proporcjonalności, należy uwzględnić w szczególności charakter i wagę naruszenia, którego ukaraniu służy ta sankcja. Automatyczne stosowanie kar administracyjnych we wszystkich przypadkach zaniżania VAT lub zawyżenia kwoty zwrotu VAT jest nieadekwatnym środkiem realizacji celu zwalczania przestępczości podatkowej.
Obowiązek dostosowania kwoty sankcji do przewinienia
Nieprawidłowość rozpatrywana w postępowaniu głównym była spowodowana błędną oceną stron transakcji co do podlegania przez dostawę opodatkowaniu. Błąd ten nie wskazywał na zamiar dokonania oszustwa, a dodatkowo nie spowodował on uszczuplenia należności podatkowych. W związku z tym organy podatkowe nie miały możliwości dostosowania kwoty sankcji do konkretnych okoliczności danej sprawy. Brak możliwości zindywidualizowania nałożonej wobec podatnika kary jest sprzeczny z realizacją celu, jakim jest zapewnienie prawidłowego poboru podatków oraz zapobieganie oszustwom podatkowym. W konsekwencji jest on niezgodny z zasadą proporcjonalności VAT oraz przepisami dyrektywy.
Orzeczenie TSUE jako podstawa do uchylenia już wydanych decyzji
Stanowisko Trybunału jest korzystne dla firm w Polsce. Sąd wskazał, że państwa członkowskie mają prawo do nakładania na podatników sankcji administracyjnych w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w rozliczeniu podatku VAT. Jednakże przepisy określające sposób nakładania tych kar muszą być zgodne z prawem Unii oraz jego ogólnymi zasadami, a zatem z zasadą proporcjonalności. Organy podatkowe powinny mieć możliwość dostosowania kwoty sankcji do konkretnych okoliczności danej sprawy. Orzeczenie Trybunału może być podstawą do uchylenia już wydanych decyzji podatkowych oraz do wznowienia postępowań zakończonych ustaleniem dodatkowego zobowiązania podatkowego.
Autor:
Maciej Kozub, Specjalista ds. podatku VAT
