Historia projektów ustawy o sygnalistach jest już tak długa, że trudno jest wskazać, ile wersji zostało już przedstawionych. Zgodnie z założeniami dyrektywy UE dotyczącej sygnalistów, Polska miała obowiązek wdrożyć ją do porządku prawnego w 2021 r. Niestety, mimo wielu prób i pomysłów, do dnia dzisiejszego nie udało się tego dokonać. Kilka dnia temu pojawił się nowy projekt, więc w niniejszym wpisie krótko analizujemy gdzie jesteśmy.
Aktualny stan prac
Nie można powiedzieć, że w ostatnich latach nic się z tą sprawą nie działo – poprzedni rząd próbował zmierzyć się z tematem. Sprawa nie wydawała się być jednak na tyle priorytetowa, by skutecznie doprowadzić ją do końca. Dodatkowo, przed Trybunałem Sprawiedliwości UE zawisła sprawa przeciwko Polsce, co może skutkować nałożeniem kary pieniężnej.
Nowy rząd zdaje się traktować ustawę o sygnalistach jako sprawę pilną, dlatego wprowadzono kolejne modyfikacje i przekazano projekt do rozpatrzenia w trybie przyspieszonym przez Stały Komitet Rady Ministrów, pomijając konsultacje i uzgodnienia.
Czy zgłoszenia naruszeń prawa w ogóle mają sens?
W praktyce, bardzo często spotykamy się z zapytaniami, czy ochrona sygnalistów to jedynie kolejny obowiązek dla pracodawcy, który nie przyniesie żadnych korzyści, a tylko dołoży problemów.
Ochrona sygnalistów jest unormowana dyrektywą UE, obowiązującą we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Polska nie jest jedynym krajem, który dotychczas nie wdrożył ochrony sygnalistów na czas – Niemcy również potrzebowały więcej czasu na przygotowanie odpowiedniego projektu, ale ustawę wprowadzono tam w życie w 2023 r.
Dla nas był to ważny moment, ponieważ wtedy bardziej intensywnie zaczęto wdrażać rozwiązania chroniące sygnalistów na rynku, który jest nam zawodowo bardzo bliski. Obserwując rozwój spraw na rynku niemieckim, zdecydowanie stwierdzamy, że czekanie na ostateczne wejście w życie ustawy nie jest konieczne do wdrożenia ochrony zgłaszania nieprawidłowości i ochrony sygnalistów w organizacji.
Zgodnie z informacjami Federalnego Urzędu Sprawiedliwości w Niemczech, od lipca do 30 listopada 2023 r. wpłynęło 309 zgłoszeń, z czego 19 zostało rozpatrzonych pozytywnie z uwagi na spełnienie przesłanek naruszenia prawa wynikających z ustawy o ochronie sygnalistów. Do prokuratur przekazano również 14 zawiadomień o możliwości popełnienia przestępstwa w związku z otrzymanymi zgłoszeniami.
Kim jest sygnalista?
Warto pamiętać, że sygnalista to nie donosiciel, który ma szkodliwe zamiary wobec pracodawcy. Sygnalista to szansa dla organizacji na sprawne rozwiązanie problemu, zanim zostanie wyrządzona poważna szkoda, a także uniknięcie ewentualnych konsekwencji prawnych.
Ankiety przeprowadzone w Niemczech pokazały, że 90% pracowników wolało skorzystać ze zgłoszenia wewnętrznego aby nie zaszkodzić pracodawcy, a jedynie zaradzić problemom organizacji, które najlepiej można rozwiązać bez angażowania osób trzecich z zewnątrz.
Propozycje założeń nowego projektu ustawy o sygnalistach
Nowa wersja projektu ustawy zakłada m.in. następujące modyfikacje:
- Krótsze konsultacje procedury zgłoszeń wewnętrznych ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami pracowników w organizacji
Zgodnie z dotychczasowymi projektami, konsultacje procedury zgłoszeń wewnętrznych miały trwać od 7 do 14 dni. Najnowszy projekt skrócił termin od 5 do 10 dni.
- Interes publiczny mniej ważny niż ochrona sygnalisty
Dotychczas projekty zakładały, że sygnalista podlega ochronie tylko wówczas, gdy informacja zawarta w zgłoszeniu dotyczy interesu publicznego i jest prawdziwa w momencie dokonania zgłoszenia oraz że zgłoszenie stanowi informację o naruszeniu prawa. Warunek istnienia interesu publicznego został usunięty z dotychczasowego projektu ustawy, co należy uznać za dobre posunięcie, ponieważ wymóg ten nie wynikał bezpośrednio z dyrektywy i pozwoli na szerszy zakres ochrony dla zgłaszającego.
- Ochrona nie tylko dla pracownika
Środki ochronne przewidziane w projektach ustawy o sygnalistach będą przysługiwać niezależnie od podstawy i formy zatrudnienia. Przewidywana ochrona obejmie pracowników zatrudnionych na umowę o pracę, osób świadczących pracę w oparciu o umowy cywilnoprawne, kontrakty managerskie, B2B, wolontariuszy, stażystów czy praktykantów. Dodatkowo ochronie będą podlegać również wykonawcy, podwykonawcy i dostawcy danej organizacji.
- Państwowa Inspekcja Pracy jednak nie przyjmie zgłoszeń zewnętrznych.
Podczas przygotowania poprzednich projektów ustawy o ochronie sygnalistów pojawił się spór co do tego, który organ powinien być odbiorcą tzw. zgłoszeń zewnętrznych. Początkowo wytypowano do tego zadania Rzecznika Praw Obywatelskich, którego jednak w ostatnich projektach zastąpiono Państwową Inspekcją Pracy. To spotkało się ze słuszną krytyką, że Państwowa Inspekcja Pracy nie posiada ani narzędzi, ani personelu, który mógłby skutecznie wspierać sygnalistów. Najnowszy projekt ustawy zakłada, że obowiązek wsparcia sygnalistów, przyjmowania zgłoszeń, ich weryfikacji i przekazania do właściwych organów publicznych wróci do zadań Rzecznika Praw Obywatelskich.
- Działania odwetowe wobec sygnalisty mogą słono kosztować
Zgodnie z założeniami najnowszego projektu zgłaszający naruszenie prawa będzie miał prawo dochodzenia odszkodowania w pełnej wysokości w przypadku dopuszczenia się wobec niego zgłoszeń odwetowych ze strony pracodawcy.
- Przedsiębiorcy, organy i organizacje powinni się pospieszyć
Projekt ustawy przewiduje, że ustawa wejdzie w życie po upływie 1 miesiąca od dnia ogłoszenia i ustanowi miesięczny termin do ustalenia procedury zgłoszeń. Oznacza to, że na ustalenie procedur, przygotowanie i wdrożenie ochrony sygnalistów będzie krótki dwumiesięczny termin. Warto już teraz zabrać się do pracy.
Jak możemy pomóc?
Nasza kancelaria od dawna skutecznie wspiera klientów i wdraża systemy Compliance w organizacjach, z przykładem naszego doświadczenia w tym zakresie można zapoznać się m.in. w artykule „Case study: System ochrony sygnalistów – wdrożenie w 3 krokach”. Doradzamy, szkolimy, przygotowujemy procedury, a w razie potrzeby prowadzimy też postępowania wyjaśniające lub wspieramy np. komisje antymobbingowe.
Pomagamy także naszym klientom w poszukiwaniu i wyborze rozwiązań informatycznych ułatwiających proces zgłoszeń nieprawidłowości wewnątrz organizacji. Z naszych rozwiązań korzystają nie tylko polskie spółki z kapitałem zagranicznym, ale również grupy kapitałowe prowadzące swoją działalność poprzez spółki w Niemczech oraz w innych krajach. Jeżeli są Państwo zainteresowani prostym rozwiązaniem, które wesprze Państwa Organizację w ochronie sygnalistów, zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią.
Autorzy:
Aleksandra Philips, LL.M., Aplikantka radcowska | Specjalistka ds. podatku VAT
Dr. jur Jan Muszyński, Radca prawny
