Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Tym samym orzeczenie lekarskie jest dla pracodawcy jednym z ważniejszych dokumentów jakim powinien dysponować przed dopuszczeniem pracownika do pracy.
Zdarzają się jednak sytuacje, które wymagają od pracodawcy dochowania szczególnej staranności w tym zakresie, jednym z przykładów jest konieczność odwołania się od orzeczenia lekarskiego lub potrzeba dodatkowego (ponadplanowego) skierowania pracownika na badania profilaktyczne.
Dodatkowo przypominamy, że zbliża się termin na wykonanie zaległych badań lekarskich, których ważność została przedłużona na podstawie tzw. przepisów covidowych.
Ważny termin
W czasie trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii zawieszono obowiązek wykonywania badań okresowych pracowników a także przedłużono ważność orzeczeń lekarskich, których ważność upłynęła po dniu 07.03.2020 r. na okres nie dłuższy niż 180 dni od dnia odwołania ostatniego z tych stanów. W maju 2022 r. odwołano stan epidemii, natomiast dnia 01.07.2023 r. został w Polsce odwołany również stan zagrożenia epidemicznego w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Oznacza to, że termin na wykonanie tych badań upływa w dniu 28.12.2023 r. Tym samym pracodawcy powinni niezwłocznie wydać pracownikom skierowanie na badania lekarskie i na bieżąco weryfikować postęp ich wykonywania.
Warunkowe orzeczenie lekarskie
Jedną z sytuacji wywołujących poważne wątpliwości co do badań lekarskich jest uzyskanie tzw. warunkowego orzeczenia lekarskiego. Dzieje się tak kiedy pracownik otrzymuje orzeczenie lekarskie, które z jednej strony stwierdza brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, a z drugiej strony ogranicza sposób wykonywania pracy przez pracownika. Jako przykład można wskazać wszelkie dodatkowe zapisy warunkujące zdolność do pracy różnymi ograniczeniami np. zakaz dźwigania do 5 kg lub zakaz pracy w niskiej temperaturze. Oznacza to, że lekarz stwierdzając zdolność pracownika do pracy na danym stanowisku i w określonych warunkach jednocześnie ingeruje w prawo pracodawcy do organizowania pracy.
W takim przypadku rekomendowanym rozwiązaniem jest sporządzenie odwołania od orzeczenia lekarskiego w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania. Prawo do odwołania przysługuje zarówno pracodawcy jak i osobie badanej. Odwołanie powinno być wniesione na piśmie za pośrednictwem lekarza, który je wydał do właściwego podmiotu odwoławczego. Co istotne wydane w trybie odwoławczym orzeczenie lekarskie jest ostateczne.
Pracodawcy powinni pamiętać, aby przyjrzeć się dokładnie każdemu otrzymanemu orzeczeniu lekarskiemu, żeby w razie potrzeby móc dochować 7-dniowego terminu na odwołanie się od niego.
Dodatkowe skierowanie na badania lekarskie
Kiedy stan zdrowia pracownika ulega nagłej zmianie, pracodawca może zastanawiać się kiedy poza wymienionymi w przepisach przypadkami może dodatkowo skierować pracownika na badania lekarskie. Chociaż przepisy nie wskazują w tym zakresie wprost odpowiedzi, to należy mieć na względzie, że na podstawie art. 207 § 1 Kodeksu pracy to pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Ponadto jest on zobowiązany reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać podejmowane w tym celu środki biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy. Tym samym dostrzegając, że pracownik podupadł na zdrowiu i np. uskarża się na pewne dolegliwości bólowe, pracodawca ma co do zasady prawo skierować pracownika na badania profilaktyczne, które pozwolą stwierdzić, czy zmieniający się stan zdrowia pracownika pozwala, aby dalej mógł on bezpiecznie świadczyć pracę na danym stanowisku.
Dotyczy to także sytuacji kiedy zmianie nie ulega stan zdrowia pracownika a same warunki świadczenia pracy. W orzecznictwie wskazuje się, że skierowanie pracownika na badania lekarskie nie może być potraktowane jako szykana, w przypadku gdy odmowa poddania się badaniom może prowadzić do odpowiedzialności pracodawcy za dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnych okresowych badań lekarskich.
Warto pamiętać, że kwestie dotyczące stanu zdrowia to delikatny temat, co oznacza, że pracodawcy powinni wykazać się odpowiednią dozą ostrożności i wrażliwości w tym zakresie.
Co w przypadku odmowy poddania się badaniom lekarskim?
Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym także poddawanie się zleconym wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim. W tym kontekście warto mieć na względzie, że bezzasadna odmowa poddania się przez pracownika badaniom lekarskim może stanowić podstawę nawet do rozwiązania umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z winy pracownika. Takie zachowanie może zostać zakwalifikowane jako niewykonanie polecenia dotyczącego pracy i w efekcie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.
Jednocześnie nie każda sytuacja powoduje konieczność ubiegania się o orzeczenie lekarskie stwierdzające zdolność do pracy. W przypadku pracownic rozpoczynających urlop wypoczynkowy po urlopie macierzyńskim (na podstawie art. 163 § 3 Kodeksu pracy) wykorzystanym bezpośrednio po zakończeniu okresu niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, pracodawcy nie powinni wymagać przedstawienia orzeczenia lekarskiego stwierdzającego zdolność do pracy przed udzieleniem im tego urlopu. Oznacza to, że każdą sytuację w zakresie ewentualnej odmowy pracownika należy traktować i ocenić indywidualnie.
Podsumowanie
Tematyka kierowania pracowników na profilaktyczne badania lekarskie może budzić wątpliwości zarówno po stronie pracowników jak i pracodawców. Warto jednak mieć na względzie, że to na pracodawcy ciąży obowiązek organizowania pracy w sposób bezpieczny i zgodny z przepisami, a za naruszenie tego obowiązku na pracodawcę może zostać nałożona grzywna.
W razie pytań lub wątpliwości w powyższym zakresie zachęcamy do kontaktu z Kancelarią.
Autorka:
Maria Aleksiejak, Aplikantka radcowska
