Urlopy związane z rodzicielstwem w dyrektywie work-life balance

Prawo pracy przewiduje kilka rodzajów urlopu dla pracujących rodziców: urlop macierzyński, rodzicielski i urlop wychowawczy. Dodatkowo, pracownicy-ojcowie mogą wykorzystać tzw. urlop ojcowski w wymiarze dwóch tygodni. Statystki pokazują jednak, że o ile urlop ojcowski wykorzystywany jest coraz częściej, o tyle urlop rodzicielski jest wykorzystywany zaledwie przez 1 proc. mężczyzn. Być może, zmieni to dyrektywa work-life balance.

Wymiar urlopu i prawo do jego wykorzystania

Urlop macierzyński w wymiarze 14 tygodni zobowiązana jest wykorzystać pracownica-matka dziecka. Urlop rodzicielski jest dostępny w takim samym stopniu zarówno dla ojca dziecka, co dla matki dziecka, co oznacza że rodzice mogą się nim podzielić.

Statystyki

Mimo, że prawo do wykorzystania urlopu rodzicielskiego przysługuje obojgu rodzicom, dane statystyczne jasno wskazują, że to kobiety o wiele częściej z niego korzystają.

Wg danych statystycznych opublikowanych przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS), w 2019 r. z urlopu rodzicielskiego skorzystało 410,3 tys. osób, wśród nich 4,2 tys. mężczyzn. Podobnie w roku 2020.

Jak podaje Dziennik Gazeta Prawna, w pierwszych czterech miesiącach 2020 r. z zasiłku macierzyńskiego na urlopie rodzicielskim skorzystało 236 tys. osób, z czego niecałe 2 tys. osób to mężczyźni.

Powyższe dane to żadna nowość – media już od dawna wskazują, że procent mężczyzn korzystających z urlopu rodzicielskiego oscyluje w granicach 1%.

Dyrektywa work-life balance

Być może właśnie powyższe dane stały się impulsem do wprowadzenia zmian na szczeblu unijnym, czego wynikiem jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów, zwana dyrektywą work-life balance.

Dyskryminacja rodziców

Fundamentem dyrektywy jest chęć przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na rodzicielstwo, w szczególności poprzez przełamanie stereotypów odnoszących się do podziału ról kobiet i mężczyzn dotyczących odpowiednio życia rodzinnego i zawodowego. W tym kontekście jedną z najważniejszych zmian jest wprowadzenie 9 tygodni nieprzenoszalnego urlopu rodzicielskiego dla ojca.

Zdaniem specjalistów za koniecznością wprowadzenia zmian stoją:

• odkładanie przez kobiety powrotu do pracy z uwagi na niewielką elastyczność dostępnych form zatrudnienia, umożliwiających godzenie pracy z opieką nad dzieckiem;
• obawy pracujących kobiet o negatywny wpływ długotrwałej przerwy w pracy na rozwój kariery zawodowej czy nawet o utratę pracy, a co za tym idzie zwiększone bezrobocie kobiet oraz niższe emerytury.

Ponadto wprowadzenie obowiązkowego urlopu dla ojca dziecka ma zwiększyć jego udział w życiu rodzinnym, wyrównując szanse kobiet i mężczyzn na rynku pracy, w szczególności poprzez:

• dostateczną reprezentację kobiet oraz wzmocnienie ich pozycji w środowisku pracy;
• umożliwienie kobietom łączenia życia zawodowego z prywatnym w większym stopniu;
• zachęcenie mężczyzn do równego dzielenia się obowiązkami związanymi z opieką nad dzieckiem.

Kara za rodzicielstwo, nowy przywilej czy dyskryminacja?

Zdaniem wielu wprowadzone zmiany niewiele pomogą, ponieważ stanowią jedynie powtórzenie dotychczas obowiązujących przepisów, zgodnie z którymi prawo do wykorzystania urlopu rodzicielskiego przysługuje obojgu rodzicom.

Wprowadzenie przymusu zaangażowania się w opiekę nad dzieckiem wiele środowisk odbiera nie jako zachętę do zwiększenia swego udziału w życiu rodzinnym, lecz jako dyskryminację spowodowaną koniecznością przerwania aktywności zawodowej – często wbrew decyzji nie tylko swojej, ale i matki dziecka.

Skoro dotychczasowe przepisy pozwalały na samodzielne kształtowanie kwestii wykorzystania (i podziału) urlopu rodzicielskiego między rodzicami, to dlaczego nowe przepisy mają zmuszać pracowników-ojców do sięgnięcia po dni wolne? Te i wiele innych pytań rodzi planowana implementacja przepisów unijnych do polskiego porządku prawnego.

Wiele organizacji zadaje sobie już teraz pytanie, czy i jak pracownicy-ojcowie będą korzystać z nowych rozwiązań, a także kto będzie odpowiedzialny za kontrolowanie pracowników-ojców w tej kwestii oraz jak rozwiązać problem niechęci ojców do udania się na urlop rodzicielski.

Plany ustawodawcy

Nowelizacja kodeksu pracy wdrażająca postanowienia dyrektywy work-life balance zaplanowana jest na początek przyszłego roku. Biorąc pod uwagę narastające wątpliwości i coraz większą liczbę pytań, już teraz warto zastanowić się, jak przygotować organizację na nadchodzące zmiany – w szczególności, że będzie ich wiele.

Autorka:
Paula Staszak-Urbańska, LL.M., Aplikantka radcowska